معدنی ها /ستفاده از بنتونیت به دوران ماقبل تاریخ بازمیگردد و ایرانیان قدیم، بهویژه مردمان کهن سه قلعه، از آن به صورت سنتی بهره میبردند. آنان خاک ارزشمند بنتونیت را با نامهایی مانند خاک رنگبَر، گل سرشور، خاک شیره درخت و حتی رس صابونی میشناختند و برخی خواص آن را برای تمیزکردن، به ویژه در شستشوی لباس، میدانستند. علاوه بر این، در برخی موارد از بنتونیت به مصرف خوراکی هم استفاده میشد. ابنسینا نیز به این ماده معدنی اشاره کرده و آن را مادهای زودشکن و محلول در آب توصیف کرده است. در فرهنگ غربی، بنتونیت با نامهای رس صابونی، تیلوریت و نهایتاً بنتونیت شناخته میشود.
هادی شیوا، کارشناس ارشد استخراج معدن اهل بیرجند و با ۲۰ سال سابقه سرپرستی معادن خاک صنعتی و سنگ ساختمانی، ضمن تمجید از حجم و کیفیت بنتونیت سه قلعه، اظهار داشت: «ایران دارای معادن بنتونیت فراوان است و استان خراسان جنوبی میتواند به عنوان قطب و پایتخت بنتونیت ایران شناخته شود. حجم وسیعی از بنتونیت و یکی از بهترین و باکیفیتترین معادن استان در بخش سه قلعه، شامل مناطقی مانند چاه گلستان، چاه گریک، چاه حسینا، گوشمیر و دوستآباد، واقع شده است».
وی افزود: «علاوه بر ایران، کشورهای آمریکا، یونان، برزیل، ترکیه، جمهوری چک، آلمان، ایتالیا، مکزیک، اسپانیا، اوکراین، بریتانیا و ازبکستان از جمله عمدهترین تولیدکنندگان بنتونیت در جهان هستند.»
هادی شیوا در تشریح خواص بنتونیت گفت: «این ماده معدنی دارای ویژگیهایی مانند نرمی، تورمپذیری، خاصیت کلوئیدی، قابلیت مخلوط شدن با آب، خمیری شدن، چسبندگی و جذب بالا است و کاربردهای گستردهای در صنایع مختلف دارد؛ از جمله در گندلهسازی و صنایع فولاد، حفاری، ریختهگری، مواد شوینده، داروسازی، خوشبوکنندهها، آفتکشها، علفکشها، خوراک دام و طیور، کاشی و سرامیک، خمیرکاغذ، محصولات آرایشی و بهداشتی و اخیراً برای خاک بستر حیوانات خانگی استفاده می شود».
محمدرضا صادقی، رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت سرایان، نیز کیفیت بالای بنتونیت شهرستان سرایان و بهویژه بخش سه قلعه را برجسته دانست و اظهار داشت: «از مجموع ۹۳ پروانه بهرهبرداری صادر شده در حوزه معادن شهرستان، ۶۶ مورد مربوط به بنتونیت است که تقریباً ۷۰ درصد این معادن در بخش سه قلعه واقع شدهاند و با مطالعات انجام شده، تعداد این معادن در حال افزایش است.»
وی در ادامه افزود: «کار استخراج، استحصال و فرآوری (تبدیل ماده معدنی بنتونیت به پودر میکرونیزه) در شهرستان انجام میشود و مراحل نهایی و تکمیلی آن در استانهای مجاور صورت میگیرد. با افتتاح جاده سه قلعه–دیهوک، مسیر تردد کامیونها کوتاهتر شده و امر حمل و نقل مواد معدنی با سرعت بیشتری انجام خواهد شد.» / امروز خراسان
