معدنی ها /فائزه پناهی؛ هیاهوی ظرفیتسازی و شعار "جهش تولید" سالها سر همه را گرم کرد، اما امروز حقیقت تلخی مقابل صنعت فولاد ایران ایستاده است؛ مدل فعلی تولید به پایان عمر خود رسیده و بازار آهنآلات عملاً وارد مرحله فروپاشی تدریجی شده است؛ بازاری که زمانی با تکیه بر افزایش حجم تولید و ثبت رکوردهای فولاد خام رونق میگرفت، اکنون زیر فشار بحران انرژی، ساختار معیوب زنجیره ارزش، جهش هزینهها و موج فناوریهای نوین جهانی، دیگر توان ادامه مسیر گذشته را ندارد. آنچه سالها «افتخار صنعتی» نامیده میشد، امروز به مانعی جدی در برابر رقابت، صادرات و حتی حفظ بازار داخلی تبدیل شده است.
نشانههای این فرسودگی همهجا دیده میشود؛ از نوسانات قیمتی اخیر که میلگرد را تنها در برخی کارخانهها اندکی بالا برد و بسیاری از محصولات را در رکود قیمتی نگه داشت، تا جهش ناگهانی یکهزار تومانی در ورقهای گالوانیزه و رنگی که فشار هزینهای شدید در حلقههای خاص زنجیره تولید را آشکار میکند؛ افزایش سهم حملونقل از یک درصد به حدود ۹ درصد در قیمت تمامشده تنها گوشهای از پیامدهای توسعه پراکنده و بیمنطق سالهای گذشته است؛ توسعهای که واحدها را از مسیرهای ریلی، بنادر و کریدورهای صادراتی دور کرد و امروز هر تکانه کوچک انرژی را به یک بحران بازار تبدیل میکند.
در سطح جهانی، مسیر صنعت فولاد کاملاً تغییر کرده است. آینده نه در فولاد خام و محصولات کمارزش، بلکه در فولادهای پیشرفته، سبک، مقاوم و کمکربن رقم میخورد؛ محصولاتی که صنایع خودرو، انرژی، پزشکی، هوافضا و زیرساختهای مدرن به آن وابستهاند. سهم این محصولات در جهان به حدود ۱۵ درصد رسیده، در حالی که ایران تنها ۳ تا ۵ درصد از سبد خود را به فولادهای با ارزش افزوده اختصاص داده است. بیش از ۴۵ درصد رشد بازار جهانی در آینده به سمت فولادهای آلیاژی خواهد رفت، اما صنایع کشور هنوز درگیر انحصار تولید فولاد تجاری و رقابت فرسایشی بر سر قیمتاند؛ رقابتی که نه سود دارد، نه آینده.
در کنار این عقبماندگی فناورانه، بحران انرژی سالهای اخیر ضربهای مضاعف وارد کرده است. افت فشار گاز، قطعی برق و نبود راهبرد پایدار، موجب از دست رفتن بیش از پنج میلیون تن تولید در شش ماه گذشته شده؛ رقمی معادل حدود دو میلیارد دلار خسارت مستقیم. افزایش چند ده برابری هزینه گاز، محدودیتهای صادراتی و ضعف جدی لجستیک، فولاد خام را بیش از پیش بیارزش و رقابتناپذیر کرده است. نتیجه این فشارها در بازار آهنآلات کاملاً پیداست: رکود ممتد، جهشهای مقطعی قیمت و کاهش توان رقابتی در برابر رقبایی چون ترکیه.
در این شرایط، چارهای جز عبور از مدل حجمی و ورود به عصر فناوری، هوشمندسازی و تخصص وجود ندارد. آینده صنعت فولاد ایران بر سه ستون استوار است: تأمین پایدار انرژی، نوسازی فناوری و چرخش صادرات به سمت محصولات با ارزش افزوده بالا. تجربه کشورهایی که مسیر تحول را پیمودهاند نشان میدهد موفقیت نه از تولید بیشتر، بلکه از کیفیت، ترکیب محصول و بازار هدف ناشی میشود.
بازار آهنآلات ایران اکنون در لحظهای سرنوشتساز قرار دارد. هر تصمیم اشتباه میتواند پیامدهای سنگینی داشته باشد، اما همزمان فرصت بازآفرینی نیز پیشروی صنعت است. اگر گذار از مدل قدیمی با شجاعت و تدبیر آغاز شود، فولاد ایرانی میتواند از کالایی کمحاشیه سود به محصولی رقابتی و سودآور در بازارهای جهانی بدل شود. انتخاب میان ماندن در گذشته و حرکت بهسوی آینده، انتخابی است که دیگر مجال تعویق ندارد.
مخاطبین عزیز پایگاه خبری–تحلیلی "معدنیها"؛ شما میتوانید از دایرکت پیج اینستاگرام "معدنیها" به آدرس madanihanews برای ارائه نقطه نظرات، پیشنهادها، انتقادها و سایر پیامهای خود با ما در ارتباط باشید.
