با افزایش مشکلات زیست‌محیطی و رشد هزینه‌های انرژی، صنایع فولاد و معدن در سطح جهان متوجه ضرورت گذار به‌سوی استفاده از انرژی‌های پاک به‌ویژه انرژی خورشیدی شده‌اند.

معدنی ها /با افزایش مشکلات زیست‌محیطی و رشد هزینه‌های انرژی، صنایع فولاد و معدن در سطح جهان متوجه ضرورت گذار به‌سوی استفاده از انرژی‌های پاک به‌ویژه انرژی خورشیدی شده‌اند.چند سالی است که صنایع و معادن ایران نیز در همین مسیر گام بر می‌دارند و بهره‌گیری از این منبع پاک انرژی را در دستور کار قرار داده‌اند که بزرگ‌ترین و کامل‌ترین نمونه آن پروژه نیروگاه خورشیدی فولاد مبارکه است. فاز نخست این نیروگاه با توان تولید ۱۲۰ مگاوات برق از هفته گذشته کار خود را آغاز کرد و با اتمام کار تمام فازها، این نیروگاه قادر به تولید ۶۰۰ مگاوات برق خواهد بود. حجم بالای برق تولیدی توسط نیروگاه فولاد مبارکه و بی‌ضرر بودن آن برای محیط‌زیست می‌تواند الگویی مناسب برای سایر کارخانه‌های فولادسازی، معادن و تمام صنایع بزرگ در کشورمان و سایر کشورها به‌شمار بیاید تا به سمت احداث و استفاده از چنین نیروگاه‌هایی حرکت کنند.ضرورت توسعه نیروگاه‌های انرژی پاک در صنعتدر شرایطی که جهان با بحران تغییرات اقلیمی، کمبود منابع فسیلی و افزایش هزینه‌های انرژی روبه‌روست، توسعه نیروگاه‌های انرژی پاک به‌ویژه خورشیدی به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای صنایع سنگین از جمله فولاد و حوزه معدن تبدیل شده است. این نیروگاه‌ها با تکیه بر نور خورشید به‌عنوان منبعی بی‌پایان، تجدیدپذیر و بومی امکان کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و کم کردن انتشار گازهای گلخانه‌ای را فراهم می‌کنند. همچنین بهره‌گیری از انرژی خورشیدی موجب افزایش امنیت انرژی، کاهش نوسانات قیمتی و پایداری در تأمین برق برای خطوط تولید می‌شود.احداث نیروگاه‌های خورشیدی نه‌تنها گامی مهم در مسیر کربن‌زدایی از صنعت محسوب می‌شود، بلکه می‌تواند با کاهش ناترازی شبکه برق در کشورهایی با زیرساخت محدود یا شبکه آسیب‌پذیر، نقش مؤثری ایفا کند. توسعه این نیروگاه‌ها علاوه بر مزایای زیست‌محیطی و اقتصادی موجب اشتغال‌زایی، بومی‌سازی فناوری‌های نوین و ارتقاء جایگاه جهانی صنایع در مسیر پایداری خواهد شد. از همین رو سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی خورشیدی به‌عنوان یک راهبرد استراتژیک برای توسعه صنعتی از اولویت‌های کشورهای پیشرو در صنعت فولاد و معدن به‌شمار می‌رود.تجربه جهانیشرکت‌هایی مانند EVRAZ ،Nucor ،Tata Steel ،ArcelorMittal و Salzgitter در کشورهای آمریکا، هند، برزیل و آلمان، پروژه‌های خورشیدی عظیم (۲۵۰ تا ۵۰۰+ مگاوات) را اجرا کرده‌اند. این پروژه‌ها با هدف کاهش انتشار کربن، تأمین انرژی پایدار و ارتقاء امنیت شبکه صنعتی به اجرا در آمده‌اند.پروژه‌های شاخص جهانیEVRAZ North America – کلرادو، آمریکا: بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی اختصاصی در آمریکا با ظرفیت ۳۰۰ مگاوات که حدود ۷۵٪ برق کارخانه فولاد در Pueblo را تأمین می‌کند.Nucor – تگزاس، آمریکا: قرارداد خرید ۲۵۰ مگاوات برق خورشیدی برای تغذیه تأسیسات فولادسازی این شرکت.Tata Steel – هند: نصب بیش از ۴۱ مگاوات ظرفیت خورشیدی در تأسیسات فولاد با همکاری Tata Power.ArcelorMittal – برزیل: پروژه خورشیدی در ایالت Minas Gerais برزیل برای تأمین برق کارخانه‌های فولادسازی.Salzgitter – آلمان: تأمین برق از منابع خورشیدی و بادی با همکاری RWE برای کارخانه‌های فولادسازی.پروژه‌های ایرانتاکنون حدود ۲۱۵ مگاوات از طریق نیروگاه‌های خورشیدی وابسته به صنایع معدنی و فولادی وارد مدار بهره‌برداری شده است که شرکت فولاد مبارکه با ۱۲۰ مگاوات و شرکت‌های ملی مس و چادرملو هر یک با ۳۰ مگاوات در صدر قرار دارند. این در حالی است که طبق برنامه‌ریزی انجام‌شده تا پایان سال جاری حدود ۸۴۳ مگاوات دیگر از این نیروگاه‌ها نیز به مدار بهره‌برداری افزوده خواهد شد.پروژه «آفتاب شرق» فولاد مبارکهپروژه آفتاب شرق به‌عنوان گامی بلند در مسیر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در صنعت فولاد کشور با راه‌اندازی فاز نخست خود به ظرفیت ۱۲۰ مگاوات عنوان بزرگ‌ترین نیروگاه متمرکز خورشیدی ایران را به خود اختصاص داده است. این نیروگاه در استان اصفهان احداث شده و قرار است در چند فاز تا سقف ۶۰۰ مگاوات توسعه یابد. سرمایه‌گذاری انجام‌شده در این فاز حدود ۳۰۵ میلیون یورو برآورد شده و در آن از فناوری‌های نوین ردیاب خورشیدی و تجهیزات عمدتاً داخلی استفاده شده است. این پروژه در تیرماه ۱۴۰۴ توسط رئیس‌جمهور و با حضور وزیر صمت به‌صورت رسمی افتتاح شد و هدف‌گذاری برای تولید فولاد سبز و کاهش ناترازی برق به عنوان دستاوردهای آن مورد تاکید قرار گرفت.در فاز نخست برق مورد نیاز یکی از کوره‌های قوس الکتریکی فولاد مبارکه به‌طور مستقیم از طریق این نیروگاه خورشیدی تأمین می‌شود. توسعه مراحل بعدی این پروژه تا تکمیل ظرفیت ۶۰۰ مگاواتی ادامه خواهد داشت و انتظار می‌رود نقشی کلیدی در تأمین پایدار برق، کاهش انتشار آلاینده‌ها و حرکت به‌سوی اقتصاد صنعتی کم‌کربن ایفا کند.مقایسه تجربه ایران با تجربیات جهانیدر مقایسه با پروژه‌های جهانی، فولاد مبارکه ایران هرچند از نظر ظرفیت اولیه (۱۲۰ مگاوات) در سطحی پایین‌تر از پروژه‌هایی مانند EVRAZ (با ظرفیت ۳۰۰ مگاوات) یا Nucor (۲۵۰ مگاوات) قرار دارد، اما از نظر ساختار اجرایی، اهداف توسعه‌ای و میزان خوداتکایی انرژی عملکردی قابل توجه دارد.درحالی‌که بسیاری از پروژه‌های جهانی با قراردادهای خرید انرژی (PPA) و بهره‌گیری از تجهیزات وارداتی اجرا شده‌اند، پروژه آفتاب شرق فولاد مبارکه با اتکا به توان داخلی و سرمایه‌گذاری مستقیم، نمونه‌ای از پیشرفت صنعتی مستقل در مسیر انرژی پاک به شمار می‌رود. این پروژه توانسته است بخشی از برق کوره‌های قوس الکتریکی را مستقیماً تأمین کند، وابستگی به شبکه را کاهش دهد و نقش مهمی در پایداری برق در ماه‌های گرم ایفا کند.همچنین برخلاف بسیاری از پروژه‌های جهانی که صرفاً به کاهش مصرف سوخت فسیلی در سطح کارخانه محدود می‌شوند، فولاد مبارکه برنامه‌هایی برای مشارکت اجتماعی و توزیع انرژی خورشیدی در قالب پنل‌های خانگی نیز در نظر گرفته است. به‌این‌ترتیب این پروژه نه‌تنها در حوزه صنعت بلکه در حوزه مسئولیت اجتماعی و توسعه پایدار نیز گامی مؤثر تلقی می‌شود.آمار و داده‌های جهانی استفاده از انرژی خورشیدی در صنعت فولاد و معدنظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی در صنایع فولاد و معدن بر اساس آمارهای جهانی تا سال ۲۰۲۴ به بیش از ۴ هزار مگاوات رسیده است، رقمی که بیانگر رشد سریع این منبع انرژی پاک در حوزه‌های صنعتی سنگین است. افزایش تمایل شرکت‌های فولادی به استفاده از انرژی تجدیدپذیر عمدتاً ناشی از فشارهای زیست‌محیطی، مقررات سخت‌گیرانه در حوزه کربن و نیاز به تأمین برق پایدار و ارزان‌قیمت در بلندمدت است.در برخی از مجتمع‌های بزرگ فولادسازی بیش از ۱۵ درصد از انرژی مورد نیاز از طریق نیروگاه‌های خورشیدی تأمین می‌شود. این سهم بالا نشان‌دهنده آن است که خورشید به‌عنوان یک منبع پایدار جایگزین مهمی برای سوخت‌های فسیلی در تأمین انرژی صنعتی شده است. پروژه‌هایی همچون نیروگاه ۳۰۰ مگاواتی شرکت EVRAZ در آمریکا، ۴۱ مگاواتی شرکت Tata Steel در هند و ۱۲۰ مگاواتی فولاد مبارکه ایران، نمونه‌هایی از این روند روبه‌رشد جهانی هستند. همین ۳ پروژه سالانه به‌تنهایی مانع انتشار چند صد هزار تن گاز دی‌اکسید کربن به جو می‌شوند.پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که با تداوم سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های خورشیدی، میزان انتشار کربن در صنایع فولاد و معدن تا سال ۲۰۳۰ تا حدود ۳۰ درصد کاهش یابد. این کاهش معنادار در آلایندگی می‌تواند نقش مهمی در تحقق اهداف بین‌المللی اقلیمی ایفا کند. تا پیش از این آمریکا، هند، چین، برزیل و آلمان کشورهای پیشرو در این مسیر بودند که بیش از ۷۰ درصد از ظرفیت خورشیدی فعال در صنایع فولاد جهان را به خود اختصاص می‌دادند، اما پس از بهره‌برداری از فاز نخست نیروگاه خورشیدی فولاد مبارکه مشخص شد ایران نیز هم‌تراز این کشورها، حضور پرقدرتی در عرصه تولید برق پاک برای صنایع فولاد دارد و در حال‌ توسعه این حوزه است.تحلیل نهایی و چشم‌اندازپروژه «آفتاب شرق» فولاد مبارکه به‌عنوان بزرگ‌ترین پروژه خورشیدی صنعتی ایران گام بزرگی در مسیر تولید فولاد سبز و کاهش ناترازی برق محسوب می‌شود.ظرفیت قابل توجه نیروگاه‌های خورشیدی جهانی نشان‌دهنده مسیر روشن و اثربخش برای صنعت فولاد و معدن در جهان است که ایران به شکل قابل توجهی در آن مشارکت دارد.حمایت‌های دولتی و توجه ویژه به فناوری‌های داخلی مزیتی برای توسعه پایدار و اشتغال‌زایی فراهم کرده است. البته چالش‌های فنی مانند ذخیره‌سازی انرژی و توسعه زیرساخت‌های شبکه هوشمند باید در برنامه‌های آتی مورد توجه باشد.نتیجه‌گیریپروژه‌های خورشیدی در صنعت فولاد و معدن جهان نشان‌دهنده روند جهانی کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و حرکت به سمت انرژی پاک هستند. پروژه فولاد مبارکه ایران با ظرفیت فاز نخست ۱۲۰ مگاوات، الگوی موفقی از هم‌افزایی صنعت و دولت و استفاده از فناوری‌های نوین است. این پروژه علاوه بر کاهش هزینه‌های انرژی، زمینه‌ساز تولید فولاد سبز و پایدار است که می‌تواند الگوی سایر صنایع ایران و جهان باشد.