درست وقتی معادن سنگ‌آهن کشور، به‌عنوان ستون محافظ زنجیره فولاد، باید یگانه منبع توان و پیشرفت صنعتی باشند، با سیاست‌های صادراتی نادرست و خام‌فروشی بی‌رویه، گویی بخشی از میراث ملی را به حراج گذاشته‌ایم

معدنی ها /درست وقتی معادن سنگ‌آهن کشور، به‌عنوان ستون محافظ زنجیره فولاد، باید یگانه منبع توان و پیشرفت صنعتی باشند، با سیاست‌های صادراتی نادرست و خام‌فروشی بی‌رویه، گویی بخشی از میراث ملی را به حراج گذاشته‌ایم؛ این تصمیمات کوتاه‌مدت، نه‌تنها ثروت معدنی ما را به ثمن بخس صادر می‌کنند، بلکه تهدیدی جدی برای بقای بازوی استراتژیک اقتصاد ایران یعنی صنعت فولاد ایجاد کرده‌اند.

صادرات بی‌رویه سنگ‌آهن و کنسانتره، اگرچه از نظر کوتاه‌مدت ارزآوری دارد، اما در بلندمدت به یکی از حیاتی‌ترین چالش‌های اقتصادی و استراتژیک ایران تبدیل شده است. سنگ‌آهن، که جزو منابع غیرقابل‌تجدید و انفال کشور به‌شمار می‌آید، باید نقش محوری در تأمین زنجیره داخلی فولاد داشته باشد، نه آنکه صرفاً ماده خام صادر شود. وقتی سنگ‌آهن خام صادر می‌شود، ما ارزش کمی از این ماده معدنی حیاتی را به دست می‌آوریم. بر اساس تحلیل گزارش «اقتصاد آفرین»، کنسانتره تنها ۱۶٪ ارزش فولاد را دارد، در حالی که تبدیل آن به گندله، آهن اسفنجی و در نهایت مقاطع فولادی، می‌تواند ارزش افزوده بسیار بیشتری ایجاد کند.

توسعه واحدهای فولادی در داخل کشور اگر بدون تقویت معادن و سرمایه‌گذاری در استخراج مواد اولیه صورت بگیرد، به معنای افزایش خطر کمبود سنگ‌آهن در آینده است. این کمبود، هزینه تولید را بالا برده و به کاهش ظرفیت تولید فولاد منجر خواهد شد. با ارزش‌گذاری پایین روی محصول خام معدنی صادراتی، بخشی از سرمایه‌گذاری عظیم در صنعت فولاد از طریق خام‌فروشی هدر می‌رود. میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری در کارخانه‌های فولادی در معرض خطر است، در حالی که می‌توانستند با فرآوری داخلی، سود بیشتری ایجاد کنند.

برداشت سریع و فروش خام سنگ‌آهن می‌تواند باعث کاهش عمر اقتصادی معادن شود. این به معنای پایان زودهنگام منابع معدنی است؛ مسئله‌ای که هزینه جایگزینی معادن جدید را به‌شدت بالا می‌برد. در حالی‌که ما اکنون سنگ‌آهن خام صادر می‌کنیم، ممکن است در آینده (به‌دلیل تمام شدن ذخایر یا سیاست‌های جهانی) مجبور به واردات محصولات فولادی یا سنگ‌آهن فرآوری شده شویم. بعضی تحلیلگران این‌گونه پیش‌بینی می‌کنند که اگر این روند ادامه یابد، ایران در کمتر از دو دهه به واردکننده زنجیره فولاد تبدیل خواهد شد.

سیاست‌گذاری گمرکی و صادراتی نیز نقش مهمی در تشدید این مشکل دارد؛ تعرفه‌های پایین برای صادرات کنسانتره و سنگ‌آهن خام، انگیزه زیادی برای صادرکنندگان فراهم کرده‌اند تا به فرآوری داخلی توجه کمتری کنند. ناسازگاری سیاست‌ها میان مجلس، وزارت صنعت و معدن باعث شده است که برنامه طولانی‌مدت برای فرآوری سنگ‌آهن به‌طور کامل شکل نگیرد و فشار مالی برای معدن‌کاران، انگیزه سرمایه‌گذاری در فرآوری پایین‌دست را کاهش داده است.

با اعمال عوارض صادراتی هوشمندانه و مشروط بر فرآوری بیشتر در داخل، ارائه مشوق‌های مالی برای توسعه کارخانه‌های پایین‌دستی معدن، تدوین نقشه راه ملی برای معدن و زنجیره فولاد، حمایت از اکتشاف معادن جدید و تقویت زیرساخت‌های لجستیک و حمل‌ونقل، می‌توان تهدید خام‌فروشی را به فرصت تبدیل کرد. بدون اقدام فوری و سیاست‌های هوشمندانه، صادرات بی‌رویه سنگ‌آهن و کنسانتره نه یک اشتباه اقتصادی، بلکه یک فاجعه ملی است که نه‌تنها صنایع پایین‌دستی، بلکه اشتغال، صادرات غیرنفتی و امنیت اقتصادی ایران را به شدت تهدید خواهد کرد.