کافی‌ست پای‌تان را چند دقیقه در ورزقان زمین بگذارید تا تناقض بزرگ منطقه خودش را نشان دهد: شهری آرام در دامنه‌های قره‌داغ که بر خاکش یکی از بزرگ‌ترین ذخایر مس خاورمیانه نشسته، اما ...

معدنی ها /فائزه پناهی؛ کافی‌ست پای‌تان را چند دقیقه در ورزقان زمین بگذارید تا تناقض بزرگ منطقه خودش را نشان دهد؛ شهری آرام در دامنه‌های قره‌داغ که بر خاکش یکی از بزرگ‌ترین ذخایر مس خاورمیانه نشسته، اما سهم مردمش از این ثروت، هنوز اندازه رؤیایی است که محقق نشده است. 

این در حالی است که در بسیاری از کشورهایی که روی کمربند فلزی دنیا نشسته‌اند  از شیلی تا قزاقستان سال‌هاست که مدل‌های توسعه محلی کنار معادن اجرا شده است. در شیلی، مجتمع‌های بزرگ مس مثل کودلکو بخشی از درآمد را الزاماً صرف زیرساخت شهرهای معدنی می‌کنند؛ در استرالیا، شرکت‌های معدنی موظف‌اند سهم مشخصی از استخدام را به نیروهای بومی اختصاص بدهند؛ در قزاقستان، توسعه اطراف معادن بدون مشارکت مردم اساساً بی‌معناست. اما در ورزقان؟ اهالی می‌گویند: «ما فقط صدای معدن را می‌شنویم، نه اثرش را.»

چندی قبل نیز حجت‌الاسلام علیرضا فضلی، امام جمعه ورزقان که یکی از صریح‌ترین منتقدان ساختار کنونی است گفت: «سونگون فقط یک معدن نیست؛ باید موتور توسعه ورزقان باشد؛ درآمدهای این مجموعه نباید در شهرهای دیگر خرج شود و نتیجه‌اش برای مردم اینجا فقط گردوغبار و ترافیک جاده‌ای باشد.» او تأکید می‌کند که خانواده‌های بسیاری از کارکنان ترجیح می‌دهند در تبریز یا حتی شهرهای دورتر ساکن بمانند؛ موضوعی که هم هزینه‌های ایاب‌وذهاب را سنگین کرده، هم فرصت رونق‌گیری طبیعی ورزقان را از شهر گرفته است.

اما مشکل فقط اشتغال نیست؛ نقشه توسعه شهری ورزقان نشان می‌دهد که بسیاری از زیرساخت‌هایی که باید متناسب با یک معدن عظیم ایجاد می‌شد، هنوز روی زمین مانده‌اند: کمبود مجتمع‌های مسکونی سازمانی، نبود خدمات شهری که کارکنان را ترغیب به سکونت دائمی کند، ترافیک جاده‌ای و هزینه‌های بالای رفت‌وآمد، مصرف منابع شهری بدون ایجاد ارزش افزوده پایدار. فضلی یک راهکار اجرایی فوری هم مطرح می‌کند: «طبق قانون، سرویس ایاب‌وذهاب مس سونگون باید تا خود ورزقان ادامه یابد. اجرای همین بند ساده می‌تواند جریان اقتصادی شهر را تکان دهد.»

ماجرا این است؛ در حالی  که در دنیا، معدن‌ها موتور توسعه‌اند؛ در ورزقان، سؤال اساسی این است؛ چطور ممکن است معدن رشد کند، اما شهر میزبان همچنان در انتظار رشد بماند؟ این همان نقطه‌ای است که کارشناسان حوزه معدن و توسعه منطقه‌ای بر آن تأکید می‌کنند و اگر پیوند معدن با شهر برقرار نشود، تولید هر چقدر هم بالا باشد، در زندگی مردم تغییر ایجاد نمی‌کند.