معدنی ها /فائزه پناهی، به گفته بسیاری ازکارشناسان، هیچ صنعتی از فولاد جدا نیست، و هیچ فولادی بدون سنگ‌آهن زاده نمی‌شود؛ با این حال، ایران در میانه رکود جهانی و بحران‌های داخلی، مهم‌ترین ماده اولیه‌اش را چنان رها کرده که گویی معادن سنگ‌آهن نه سرمایه ملی که انبارهای فراموش‌شده‌ای هستند. کاهش شدید تولید جهانی، جنگ‌های تجاری و درگیری‌های سیاسی، به همراه سیاست‌های اقتصادی معیوب داخلی، زنجیره فولاد کشور را تا مرز ایست کامل کشانده است.
بازار جهانی فولاد حالا به یک زمین لرزان تبدیل شده است. چین، بزرگ‌ترین تولیدکننده دنیا، سرعت خود را کم کرده و تقاضای بین‌المللی افت کرده است. در این آشفتگی، قیمت‌ها جذابیت خود را برای تولیدکنندگان از دست داده‌اند و امیدی به بهبود پایدار نیست؛ آن‌هم وقتی سایه بحران‌های سیاسی و جنگ‌های منطقه‌ای از خاورمیانه تا شرق آسیا همچنان سنگین است.
در داخل هم اوضاع بهتر نیست، اقتصاد قفل شده، پروژه‌های عمرانی متوقف، و سرمایه‌گذاران بی‌میل به ریسک‌اند. حتی معاملات داخلی فولاد هم بر مدار قیمت‌های جهانی می‌چرخد؛ گویی باید نرخ را از بازاری بگیریم که خودش در حال جان کندن است. نتیجه، بازاری آشفته و بی‌مرجع است.
اما تیر خلاص، قیمت‌گذاری دستوری بوده است؛ دولت با اصرار بر نگه داشتن مصنوعی قیمت فولاد در پایین‌ترین سطح، سود را از همه حلقه‌های زنجیره گرفته است. کارخانه‌ها با ظرفیت پایین می‌چرخند، معادن کوچک یکی پس از دیگری به مرز ورشکستگی می‌رسند و آنچه باقی می‌ماند، صنعتی نیمه‌جان است که حتی دولت‌محورترین مدل اداره‌اش هم سود نمی‌دهد.
از سویی دیگر صادرات هم داستان غم‌انگیز خودش را دارد؛ امروز چین تقریباً تنها مشتری واقعی فولاد و فرآورده‌های زنجیره آن در ایران است. سال‌ها حرف از کاهش خام‌فروشی و افزایش ارزش افزوده زده شد، اما در ۱۴۰۴ صادرات سنگ‌آهن به‌شدت کاهش یافته و آنچه از کنسانتره و گندله صادر می‌شود، بیشتر مازاد مصرف داخلی است؛ محصولاتی که اگر راهی دریا نشوند، روی زمین می‌مانند.
حالا به نظر می‌رسد زنجیره فولاد ایران، از معدن تا محصول نهایی، به نقطه شکست نزدیک می‌شود؛ و متاسفانه این بحران از بیرون نیامده؛ از همین‌جا، از بی‌توجهی، از نبود برنامه و از نگاه کوتاه‌مدتی که معادن را فقط به‌عنوان ابزاری برای پر کردن امروز می‌بیند. صنعتی که روزی می‌توانست نماد قدرت صنعتی کشور باشد، حالا با طناب پوسیده‌ای به نام «تنها مشتری شرقی» سرپا مانده و هر لرزش کوچکی می‌تواند این سازه فرسوده را فرو بریزد.