معدنی ها /فائزه پناهی؛ «هشت برابر» همیشه خبر خوبی نیست؛ وقتی رئیس اتاق مشترک ایران و عراق از افزایش ۸ برابری صادرات شمش فولادی به عراق خبر می‌دهد، شاید در نگاه اول موفقیت بزرگی به نظر برسد؛ اما واقعیت این آمار بیشتر شبیه به هشداری تلخ است: ما به جای صادرات محصول نهایی، مواد اولیه را به همسایه غربی می‌فروشیم و فرصت ارزش‌افزوده را تقدیم رقبایمان می‌کنیم.
عراق به روشنی راهبرد خود را انتخاب کرده است. کارخانه‌های میلگرد را فعال کرده و با محدود کردن واردات این محصول، نیاز خود را از طریق شمش ایرانی تأمین می‌کند، به زبان ساده، ما شغل و درآمد را صادر می‌کنیم، عراق تولید و اشتغال را در خاک خودش توسعه می‌دهد. این دقیقاً همان چرخه معیوبی است که سال‌ها در صادرات ایران تکرار شده و نتیجه‌ای جز خام‌فروشی ندارد.
مقام‌های دولتی می‌گویند این سیاست عراق علیه ایران نیست، بلکه قاعده‌ای برای همه کشورهاست. درست است، اما پرسش اساسی اینجاست؛ چرا ایران نتوانست پیش از این، جایگاه خود را در زنجیره ارزش تثبیت کند؟ چرا به جای واکنش، همواره غافلگیر سیاست‌های تجاری همسایگان می‌شود؟ وقتی عراق تعرفه میلگرد را بالا می‌برد، ما فقط آمار صادرات شمش را برجسته می‌کنیم و فراموش می‌کنیم که این آمار، نشانه ضعف است نه قدرت.
کاهش ۱۸ درصدی صادرات ایران به عراق در پنج ماه گذشته تنها بخشی از تصویر بزرگ‌تر است. بخش زیادی از این کاهش به صادرات گاز مربوط می‌شود، اما همین افت نشان می‌دهد که دستگاه‌های متولی تجارت خارجی، استراتژی مشخصی برای حفظ بازار عراق ندارند. وحدت فرماندهی که بارها کارشناسان بر آن تأکید کرده‌اند، همچنان غایب است و وزارتخانه‌ها هر کدام ساز خود را می‌زنند.
بازار عراق صرفاً یک مقصد صادراتی نیست؛ این بازار، میدان آزمایش توان رقابت ایران در سطح منطقه است و اگر در این میدان نزدیک و آشنا نتوانیم جای خود را حفظ کنیم، در رقابت با بازارهای دورتر چه شانسی خواهیم داشت؟ افزایش صادرات شمش ممکن است در کوتاه‌مدت به‌عنوان موفقیت در گزارش‌ها ثبت شود، اما در بلندمدت چیزی جز وابستگی به خام‌فروشی و تضعیف صنایع پایین‌دستی در پی نخواهد داشت.
هشدار روشن است؛ بدون تغییر نگاه به تجارت خارجی، بدون هماهنگی میان وزارتخانه‌های اقتصادی و بدون دیپلماسی فعال، ایران به صادرکننده دائمی مواد اولیه بدل خواهد شد و ارزش‌افزوده آن در حساب کشورهای دیگر ثبت می‌شود. آمارهای پر زرق و برق شاید لحظه‌ای دلخوش‌کننده باشند، اما آینده اقتصاد ایران را خام‌فروشی نمی‌سازد.