معدنی ها /فائزه پناهی؛ در بحبوحه رقابت جهانی برای گذار به انرژی‌های پاک، گزارشی تازه از آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) زنگ خطری را برای بازار جهانی مواد معدنی حیاتی به صدا درآورده است؛ بازاری که به جای گسترش، در باتلاق انحصار و تمرکز فرو رفته و اکنون با چشمانی باز به سمت پرتگاه شوک‌های ناگهانی و فلج‌کننده می‌رود.
افزایش انفجاری تقاضا برای موادی مانند لیتیوم، کبالت، نیکل و مس – محرکه‌های اصلی در باتری خودروهای برقی، انرژی خورشیدی و بادی، و زیرساخت‌های ذخیره‌سازی – نه تنها باعث شکوفایی صنعت نشده، بلکه آن را به دام وابستگی خطرناک به تعداد انگشت‌شماری از بازیگران جهانی، به‌ویژه چین، انداخته است. چین که نه‌تنها فرمان تولید و فرآوری را در دست دارد، بلکه اکنون دو سوم ظرفیت بازیافت باتری جهان را نیز از آن خود کرده است.
براساس گزارش IEA، حتی تا سال ۲۰۳۵، سهم سه بازیگر اصلی در بازارهای پالایش این مواد تنها اندکی کاهش خواهد یافت و به ۸۲ درصد خواهد رسید؛ آماری که عملاً نشان‌دهنده بازگشت به سطح خطرناک تمرکز در سال ۲۰۲۰ است. این یعنی حتی اگر عرضه کافی باشد، بازار همچنان به‌شدت آسیب‌پذیر باقی می‌ماند – از بلایای طبیعی گرفته تا بحران‌های فنی یا تصمیمات سیاسی ناگهانی درباره صادرات.
در چنین شرایطی، هر اختلالی در زنجیره تأمین می‌تواند موجی از شوک قیمتی را به بازار بفرستد، توان رقابت صنعتی کشورها را نابود کند و در نهایت انرژی‌های نو را به ابزاری در انحصار معدود کشورهایی تبدیل کند که پشت میز قدرت نشسته‌اند.
نگرانی‌ها اما تنها به فرآوری محدود نمی‌شود. در حوزه معدن‌کاری، داستان تیره‌تری رقم خورده است. طبق پیش‌بینی IEA، بازار مس با کسری شوکه‌کننده‌ای تا ۳۰ درصد تا سال ۲۰۳۵ روبه‌رو خواهد شد؛ کمبودی که از افت کیفیت معادن، هزینه‌های بالای سرمایه‌گذاری، اکتشافات محدود و زمان‌بر بودن بهره‌برداری ناشی می‌شود. در سوی دیگر، هرچند بازار لیتیوم نیز با تهدید کمبود روبه‌رو است، اما امیدواری بیشتری نسبت به توسعه پروژه‌های جدید آن وجود دارد.
در این میان، سیاست‌های محدودکننده صادرات مواد معدنی توسط برخی کشورها مانند چین، آتش زیر خاکستر را شعله‌ورتر کرده است. انحصار در منابعی که قلب تپنده آینده انرژی هستند، اکنون به تهدیدی ژئوپلیتیک تبدیل شده که می‌تواند آینده توسعه پایدار جهان را در گرو تصمیمات معدود کشورها قرار دهد.
بازار مواد معدنی حیاتی دیگر فقط موضوعی اقتصادی نیست؛ این یک نبرد استراتژیک است برای کنترل آینده تکنولوژی، امنیت انرژی، و برتری ژئوپلیتیک. سکوت یا بی‌توجهی به این هشدار، ممکن است هزینه‌ای به‌مراتب بالاتر از شوک نفتی دهه ۷۰ برای جهان به همراه داشته باشد. آینده انرژی پاک، اگر از انحصار رهایی نیابد، ممکن است به بن‌بستی خطرناک ختم شود./money.usnews