معدنی ها /در سالهایی که پشت سر گذاشه ایم شاهد افت فاجعه‌بار صادرات فرش دستباف ایرانی از سالانه حدود ۲ میلیارد دلار در اوایل دهه ۷۰ شمسی به رقم ناچیز ۴۰ میلیون دلار بوده ایم. سقوط آزاد صادرات فرش دستباف ایران، معلول عوامل متعددی است که هر یک به نوبه خود، ریشه‌های این درخت کهنسال را خشکانده‌اند. هر چند تحریم‌های ظالمانه، بدون شک یکی از اصلی‌ترین ضربه‌زنندگان بوده و دسترسی به بازارهای جهانی را به شدت محدود کرده است اما نباید از عدم نوآوری در طرح و نقش، کمبود نیروی کار ماهر و عدم تمایل نسل جوان به این حرفه، ضعف در بازاریابی و برندینگ بین‌المللی، نوسانات نرخ ارز و افزایش هزینه‌های تولید هم غافل شد.این مشکلات، به مرور زمان باعث شده‌اند که فرش ایرانی، جایگاه بی‌بدیل خود را در بازارهای جهانی از دست بدهد و جای خود را به رقبای قدرتمندتر بدهد. در غیاب ایران، بازیگران جدیدی در عرصه فرش دستباف جهانی پا به میدان گذاشته‌اند و سهم قابل توجهی از بازار را به خود اختصاص داده‌اند. هند، به دلیل دسترسی به نیروی کار ارزان و توانایی بالای در تولید انبوه و پذیرش سفارشات گسترده، به رقیب اصلی و جدی ایران تبدیل شده است. این کشور، با کپی‌برداری از طرح‌های اصیل ایرانی و تولید با قیمت‌های رقابتی، بخش قابل توجهی از بازار سنتی فرش ایران را به تصرف خود درآورده است. علاوه بر هند، کشورهایی مانند چین، پاکستان، افغانستان و نپال نیز در سال‌های اخیر سهم خود را در بازار جهانی افزایش داده‌اند. این کشورها، با وجود آنکه شاید از نظر اصالت و قدمت با فرش ایرانی قابل قیاس نباشند، اما با اتخاذ رویکردهای نوین در بازاریابی، انعطاف‌پذیری در تولید و هماهنگی با سلیقه روز مشتریان جهانی، توانسته‌اند گوی سبقت را از ایران بربایند. حتی ترکیه هم با تمرکز بر بازاریابی قوی و ارائه محصولات متناسب با ذائقه مصرف‌کننده، توانسته جایگاه خود را در این بازار تثبیت کند، به طوری که سهم ایران از بازار جهانی فرش دستباف از ۲۵.۵ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۷.۴ درصد در سال ۲۰۲۲ کاهش یافته است.بر اساس آنچه در سطرهای بالا گفته شد به نظر می رسد احیای شورای عالی فرش پتانسیل بالایی برای ایجاد تحول و خلق طلوعی تازه در فضای تاریک و پرابهام فرش اصیل ایرانی دارد، مشروط به اینکه صرفاً به محلی برای جلسات بی‌حاصل و بوروکراسی‌های مرسوم تبدیل نشود. بر این اساس شورای عالی فرش نیاز است نقشه راهی جامع و عملیاتی (با اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت) برای توسعه فرش دستباف تدوین کند و نمایندگانی حقیقی از بدنه کارشناسی و تولیدکننده در این شورا حضور داشته باشند چرا که حضور افراد صرفاً بوروکرات و غیرمتخصص، هرگونه تلاش برای احیای جایگاه بی بدیل فرش ایرانی را عقیم خواهد گذاشت.علاوه بر اینها از شورای احیا شده انتظار می رود بستری برای هماهنگی و هم‌افزایی بین تمامی ذینفعان، از جمله وزارتخانه‌های مرتبط، بخش خصوصی، طراحان، بافندگان و صادرکنندگان فراهم آورد و بر حل مشکلات ریشه‌ای تمرکز کند و بر این اساس ارائه راهکارهایی برای مقابله با تحریم‌ها، حمایت از نوآوری، آموزش و تربیت نیروی انسانی جدید و توسعه زیرساخت‌های بازاریابی در دستور کار داشته باشد.اگر شورای عالی فرش از تمامی ظرفیت‌های دیپلماسی اقتصادی برای گشودن بازارهای جدید و احیای بازارهای قدیمی استفاده کند، جای امید بسیار است که بار دیگر و حتی پس از افت تاریخی طی سه دهه گذشته، از خاکستر فرش اصیل و بی همتای ایرانی، ققنوسی باشکوه و زیبا متولد شود و این هنر-صنعت فاخر ایرانی باز هم به دوران اوج ارزآوری برای کشور و عرض اندام در بازارهای جهانی بازگردد./قدس